Betoog Max Havelaar
Max
Havelaar, een boek dat al lange tijd populair is en geprezen wordt. Een boek dat
de samenleving van die tijd bekritiseert en dat probeert op te komen voor de
belangen van de onderdrukte bevolking van Java.
Dit boek heb
ik gelezen als stromingsboek voor de Romantiek, maar is het terecht dat deze
klassieker tot deze periode gerekend wordt. Ik vind dat dit boek hier zeker
thuis hoort. En daarom zal ik in dit betoog de volgende stelling verdedigen :
Max Havelaar is representatief voor de Romantische literatuur.
Om tot een
goede conclusie te komen of het boek wel of niet thuis hoort in de Romantiek,
zal ik eerst de kenmerken van deze periode op een rijtje zetten. Ten
eerste wordt er veel nadruk gelegd op het gevoel, dit kwam, omdat de Romantiek
een tegenreactie was op de Verlichting, de periode waarin ‘het gezond verstand’
centraal stond. Ten tweede is originaliteit heel belangrijk, dit hangt dan weer
samen met het individualisme: iedereen moet iets anders maken. Ook wordt er in
deze periode veel gebruik gemaakt van tegenstellingen en van voorbeelden uit de
natuur. Daarnaast is de Romantische literatuur een vlucht naar het onbekende,
het exotisme. Tenslotte is er in de Romantiek ook een sterk verlangen te
vluchten uit het heden, uit het hier en nu.[1]
Aan de norm van originaliteit voldoet Multatuli zeker. Niet alleen vraagt hij aan het eind van het
boek aan koning Willem III, iets te doen aan de situatie in Java, waar de Konings onderdanen in zijn naam worden mishandeld. Ook bekend hij dan dat hij de personages
heeft verzonnen, beide zaken waren niet
gebruikelijk en dus was het boek zeker origineel:
‘Havelaar doolde arm
en verlaten rond. Hij zocht…
Genoeg mijn goede
Stern! Ik, Multatuli, neem de pen op. Ge zijt niet geroepen Havelaars
levensgeschiedenis te schrijven. Ik heb u in ’t leven geroepen…. ik liet u
komen van Hamburg… ik leerde u redelijk goed Hollands schrijven, in zeer korte
tijd… ik liet u Louise Rosemeyer kussen, die in suiker doet… het is genoeg,
Stern, ge kunt gaan!
Die Sjaalman en zijn
vrouw….
Halt, ellendig produkt
van vuile geldzucht en godslasterlijke femelarij! Ik heb u geschapen… ge zijt
opgegroeid tot een monster onder mijn pen… ik walg van mijn eigen maaksel: stik
in koffie en verdwijn!
Ja ik, Multatuli, ‘die
veel gedragen heb’ neem de pen op. Ik vraag geen verschoning voor de vorm van
mijn boek. Die vorm kwam mij geschikt voor ter bereiking van mijn doel.’
Een ander
argument om te bewijzen dat Max Havelaar behoort tot de Romantiek, is dat
Multatuli veel gebruik maakt van tegenstellingen. Op Java bijvoorbeeld wordt
duidelijk het contrast weergegeven tussen de arme, onderdrukte en mishandelde
bevolking en de hoge heren uit het westen die het daar voor het zeggen hebben.
Ook is er een duidelijke tegenstelling tussen de rijke, welvarende meneer
Droogstoppel en de arme ‘Sjaalman’. In
het boek benadrukt meneer Droogstoppel zijn eigen welvarendheid, door telkens
te vermelden dat hij in koffie handelt.
‘Ik ben makelaar in
koffie, en woon op de Lauriergracht No 37.’[2]
Naast deze
twee kenmerken is er in dit boek ook sprake van een vlucht naar de onbekende
wereld. De helft van het boek speelt zich namelijk af in Lebak, op Java,
Nederlands-Indië. Nederlands-Indië was, zoals de naam al doet suggereren een
Nederlandse kolonie, in de tijd waarin dit verhaal zich afspeelt, was Nederland
een grootmacht met vele koloniën. Er werd misschien wel veel verteld over deze
kolonie, maar omdat dit een overzees gebied was, was het voor vele onmogelijk
daar naartoe te reizen en was het dus een onbekend gebied. Doordat Multatuli
het leven op dit eiland beschreef, kregen mensen toch een beeld van hoe het er
daar aan toe ging.
Een ander
kenmerk van de Romantiek is dus het sterke verlangen te vluchten uit het hier
en nu. Ik vind dat Multatuli dit verlangen niet heeft verwerkt in zijn boek.
Hij beschrijft wat er in de samenleving waarin hij leeft gebeurt en
bekritiseert deze. Hij schrijft geen fictie, het is gebaseerd op zijn waarheid.
Ik denk dat Max Havelaar gerekend mag worden tot de
Romantische literatuur. Tot deze conclusie ben ik gekomen, omdat dit boek dus voldoet
aan een aantal kenmerken van deze periode. Ten eerste heeft Multatuli een boek
geschreven op een manier, waarop niemand ooit tevoren een boek had geschreven.
Ten tweede gebruikt hij veel tegenstellingen, wat ook een kenmerk is van deze
stroming en ten derde schrijft hij over, voor veel mensen, een onbekende plek.
[2] alle citaten komen uit het boek Max
Havelaar, Multatuli, Amsterdam De Boekerij
