Verlichting: 'Een reis door het Apenland'

In de tijd van de Middeleeuwen had de geestelijkheid zo goed als alle kennis in haar macht. Dit kwam, omdat de kerk tot dan toe de enige instantie was die kon lezen en schrijven. Toen de boekdrukkunst werd uitgevonden, veranderde dit echter en kwamen er steeds meer mensen die konden lezen en schrijven.

In de achttiende eeuw werd alles kritisch onderzocht en voor het eerst in de geschiedenis werden eeuwenoude waarden ter discussie gesteld. De mens ging zijn verstand gebruiken en nadenken over alles wat hij altijd gewoon als waarheid had aangenomen. De mensen gingen ook nadenken over wat er in de bijbel stond. Daarnaast kwamen er nieuwe genres op in de literatuur, zoals de moderne roman en de imaginaire reisverhalen. Dit tijdperk wordt de Verlichting genoemd. ‘Een reis door het Apenland’ is volgens vele een imaginair reisverhaal en zou dus tot de Verlichting horen, maar is dit wel terecht?

Een kenmerk van de Verlichting was dat in dit tijdperk imaginaire reisverhalen ontzettend populair werden. Dat zijn verzonnen reisverhalen en dus zijn ze niet echt gebeurd. Meestal worden deze verhalen in de eerste person verteld en worden er in de verhalen veel details beschreven om het verhaal geloofwaardig te maken. ‘Een reis door het Apenland’ behoort ook tot dit genre. Het boek is namelijk in de ik-persoon geschreven en in het boek worden veel details geschreven. De volgende passage illustreert dit goed.

‘Een tweede kring, waarin zich honderd apen meer en dus zeventienhonderd apen bevinden, omringt de eerste kring. De derde kring doet hetzelfde, een vierde, vijfde, zesde enzovoort insgelijks, waarbij elke volgende kring uit honderd apen meer bestaat. De lezer kan nu zelf het aantal apen bepalen, want er waren 18005467 kringen, doch in de buitenste kring waren er 15 apen meer dan er eigenlijk in behoorden.’

Een ander kenmerk van de Verlichting is dat men niet meer klakkeloos overnam wat er in de bijbel stond. In dit boek komt dit aspect ook naar voren. In de bijbel wordt het scheppingsverhaal verteld. In het boek wordt echter verteld dat het enige verschil tussen een mens en een aap is, dat een aap een staart heeft en een mens niet. Hiermee wordt gesuggereerd dat de mens en de aap van dezelfde voorouder afstammen, wat dus in strijd is met het scheppingsverhaal.

In de imaginaire reisverhalen zat vaak een sociale, religieuze of politieke boodschap in. Dat is ook in dit imaginaire reisverhaal zo. Sommige zien de hoofdthema’s van dit boek als ‘de ontmaskering van het schijn-Patriottisme’ en de ‘verdeeldheid onder de patriotten’. Patriotten waren burgers die de democratisering wilden stimuleren en het absolutisme van stadhouder Willem V wilden beëindigen.

Een ander belangrijk begrip in het tijdperk van de Verlichting is het begrip ‘vrijheid’. Ik vind dat dit woord geen grote rol speelt in dit boek. In het begin van het boek moet de hoofdpersoon wel vluchten, omdat het dorp waar hij in leeft zich tegen hem keert. Dit komt, omdat zijn vrouw, dienstmaagd, hond en paard op de één of andere manier tegelijk in het water vielen en uiteindelijk allemaal verdronken. Hij is dus niet vrij, omdat hij moet vluchten, maar later in het boek wordt daar niet meer echt op teruggekomen. 

‘Een reis door het Apenland’ behoort dus zeker tot de Verlichting. Het is namelijk een imaginair reisverhaal, in het boek zit een sociale, religieuze of politieke boodschap en sommige aspecten in dit boek zijn in strijd met wat er in de bijbel staat. Deze punten zijn allemaal kenmerken van de Verlichting. En dus kan er geconcludeerd worden dat ‘Een reis door het Apenland’ een boek uit deze literaire stroming is.